1. MATERIAŁY
Surowiec – dobro wolne, wykorzystywane w takiej postaci w jakiej występuje.
Materiał – przetworzony surowiec przeznaczony do produkcji.
Klasyfikacja materiałów:
a) bezpośrednie
– podstawowe – wchodzą w skład wyrobu np. w piekarni mąka,
– pomocnicze – są niezbędne do wykonania wyrobu, ale nie stanowią jego istoty np. farby, lakiery,
b) pośrednie
– paliwo – np. benzyna,
– części zamienne maszyn i urządzeń – wszystkie części, które zużywają się w określonym czasie i podlegające wymianie np. śruby,
– opakowania – np. karton,
– inne materiały – materiały biurowe oraz odpady użyteczne materiałów podstawowych.
Zapotrzebowanie na materiały uzależniona jest od:
– wielkości zużycia w danym okresie,
– zapasów jakimi przedsiębiorstwo dysponuje na początek i koniec okresu.
Zapas początkowy można wyznaczyć tak:
Zp = Zb – Zu + Do
Zb – zapas bieżący w dniu, w którym dokonuje się obliczenia zapasu początkowego
Zu – zużycie materiału do końca bieżącego okresu
Do – przewidywane dostawy materiału do końca bieżącego okresu
Zapas końcowy wyznacza się następująco:
Zk = (Zu * Rz) / T lub Zk = Zudz * Rz
Rz – rotacja zapasów materiałów w dniach, czyli w ciągu ilu dni przedsiębiorstwo zużywa przeciętny zapas materiałowy
T – liczba dni w danym okresie (dla m-ca 30 dni, dla kwartału 90 dni, dla roku 360 dni)
Zudz – dzienne zużycie materiału
Zapotrzebowanie na materiały wyznaczamy w następujący sposób:
Za = Zu + Zk – Zp
Przedsiębiorstwo zakupuje tyle materiałów ile wynosi zapotrzebowanie tylko wtedy, gdy Zak = Za. Zapotrzebowanie kupna na materiały będzie mniejszy od zapotrzebowania o produkcje własną tego materiału.
Zak = Za – Pi
Wybór dostawcy uzależniony jest od wielu czynników m.in.:
– cena i koszt towaru,
– odległość od dostawcy,
– terminowość dostaw,
– wiarygodność i solidarność dostawcy,
– sposób składania zamówienia i czas realizacji zamówienia.
2. NORMOWANIE ZUŻYCIA MATERIAŁÓW
Normowanie zużycia materiałów – to ustalenie zależności ilościowej pomiędzy wielkością produkcji a ilością materiałów niezbędną do jej wykonania np. ile mąki należy zużyć do wypieczenia 1000 bułek.
Zużycie oblicza się następująco:
Zu = Pi * Nz
Zu – całkowite zużycie materiałów
Pi – ilość wytworzonych wyrobów np. 1000 bułek
Nz – norma zużycia materiałów czyli zużycie jednostkowe
Są 2 rodzaje norm zużycia:
a) norma teoretyczna (Nt) – ilość materiałów wchodząca w skład jednostki wyrobu,
b) norma produkcyjna (techniczna, Np) – ilość materiałów niezbędna do wytworzenia jednostki wyrobu.
Nz (Np) = Nt + Om
Om – odpady materiałowe powstające w toku produkcji, które są wyrażone ilościowo. Często są wyrażone w procentach i jest to tzw. współczynnik strat materiałowych (Wsm)
Jeżeli współczynnik strat materiałowych wyrażony jest w stosunku do zawartości materiałów w wyrobie to normę zużycia oblicza się następująco:
Nz = Nt * (1 + (Wsm / 100))
Wsm – współczynnik strat materiałowych
Jeżeli współczynnik strat materiałowych ustalony jest w stosunku do ilości niezbędnych do wytworzenia materiałów to normę zużycia oblicza się następująco:
Nz = (Nt * 100) / (100 – Wsm)
Metody ustalania norm:
a) statystyczna – normę zużycia wyznacza się na podstawie danych z lat ubiegłych o wielkości produkcji oraz całkowitym zużyciu materiałów,
b) statystyczna-analityczna – normę zużycia wyznacza się jak w metodzie statystycznej, a następnie wynik koryguje się o zamierzone oszczędności w zużyciu jednostkowym,
c) techniczna – jednostkowe zużycie wyznacza się po dokonaniu pomiarów wpływu najważniejszych czynników na to zużycie. Zalicza się do nich: kwalifikacje pracowników, stan techniczny i nowoczesność maszyn i urządzeń, jakość materiałów, technologia produkcji.
3. ZAPASY MATERIAŁOWE
Zapas materiałowy – ilość materiałów jaką przedsiębiorstwo musi posiadać w rezerwie dla zapewnienia ciągłości produkcji.
Powody gromadzenia zapasów:
– znaczna odległość od źródeł dostaw i wysokie koszty transportu,
– opóźnienia w dostawach,
– nierównomierne zużywanie się materiałów,
– konieczność przygotowania niektórych materiałów do produkcji,
– sezonowość występowania niektórych materiałów jak i wykorzystania niektórych materiałów.
Rodzaje zapasów:
a) zapas bieżący (produkcyjny, Zb) – przedsiębiorstwo gromadzi taką ilość materiałów jaką potrzebuje na bieżące potrzeby.
Wielkość zapasu bieżącego wyznacza się w trzech miernikach:
– miernik czasowy (Mc) – określa na ile dni przedsiębiorstwo musi zgromadzić zapas na bieżące potrzeby. Liczba dni jest równa cyklowi dostaw lub średniemu cyklowi dostaw i w tym przypadku ustala się ją ze średniej arytmetycznej faktycznego cyklu dostaw,
– miernik ilościowy (Mi) – określa jaką ilość materiałów należy zgromadzić w zapasach na określony czas,
Mi = Mc * Zudz
Zudz – zużycie dzienne materiałów
– miernik wartościowy
Mw = Mi * czk
czk – cena zakupu materiałów
b) zapas minimalny (ZMIN) – najmniejsza ilość materiałów jaką przedsiębiorstwo musi posiadać, gdy dostawa ulegnie opóźnieniu.
Wielkość tego zapasu również wyznacza się w trzech miernikach:
– miernik czasowy (Mc) – określa na ile dni przedsiębiorstwo musi zgromadzić zapas minimalny w związku z opóźnieniem się dostaw, a liczba dni jest równa czasowi sprowadzenia nadzwyczajnej dostawy albo oblicza się ją ze średniej arytmetycznej bezwzględnych odchyleń między rzeczywistym cyklem dostaw a cyklem średnim,
– miernik ilościowy
Mi = Mc * Zudz
– miernik wartościowy
Mw = Mi * czk
c) zapas maksymalny (ZMAX) – największa ilość materiałów jaką opłaca się przechowywać. Jest suma zapasu bieżącego i zapasu minimalnego. Ustala się go w tych samych miernikach co poprzednie wymienione zapasy.
Grupy zapasów:
a) zapas prawidłowy
– bieżący,
– sezonowy,
b) zapas nieprawidłowy
– nadmierny,
– zbędny.
Zapas prawidłowy – to taki, którego występowanie jest uzasadnione. Mieści się normie zapasów i nie przekracza zapasu maksymalnego. Nzp = ZMIN + (Zb / 2)
Zapas nieprawidłowy – to taki, który nie powinien występować w przedsiębiorstwie. Jest albo za duży w stosunku do potrzeb (nadmierny) albo jest to zapas w ogóle nie potrzebny (zbędny).