Rachunek zysków i strat (rachunek wyników) – podstawowe sprawozdanie, które informuje o ponoszonych kosztach i uzyskanych przychodach.
Podstawowe czynniki wpływające na uzyskiwany wynik finansowy to:
1. uzyskiwane przychody
2. ponoszone koszty
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 31 stawy o rachunkowości koszty są to uprawdopodobnione zmniejszenia korzyści ekonomicznych w okresie sprawozdawczym, które mają wiarygodnie określoną wielkość i występują jako zmniejszenie aktywów lub zwiększenie zobowiązań i rezerw, powodując zmniejszenie kapitału własnego bądź zwiększenie jego niedoboru, inaczej niż na skutek wycofania środków przez udziałowców lub właścicieli.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 30 ustawy o rachunkowości przychody są to uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów, albo zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.
Wynik rachunkowy = przychody – koszt
Wynik rachunkowy dodatni (zysk) = przychody > koszt
Wynik rachunkowy ujemny (strata) = przychody < koszt
Zgodnie z Ustawą o rachunkowości wyróżnia się dwa warianty sporządzania tego rachunku:
1. Wariant porównawczy jednostronny
2. Wariant kalkulacyjny jednostronny
Obydwa warianty powinny ukazywać te same wyniki na poszczególnych segmentach działalności, przy czym wyróżnia się następujące segmenty działalności:
– segment działalności podstawowej,
– segment pozostałej działalności operacyjnej,
– segment działalności finansowej,
– segment działalności nadzwyczajnej.
Różnica między wariantem porównawczym a wariantem kalkulacyjnym dotyczy sposobu ewidencji kosztów na podstawowej działalności, przy czym samo przedsiębiorstwo na podstawie prowadzonej ewidencji kosztów dokonuje wyboru wariantu sporządzania tego rachunku.
W wariancie porównawczym przedsiębiorstwo ewidencjonuje koszty według układu rodzajowego skorygowanego o zmianę stanu produktu, natomiast w wariancie kalkulacyjnym koszty układu kalkulacyjnego.
Analizując koszty dosyć często należy dokonać rozróżnienia między produkcją wytworzoną, a produkcją sprzedaną, przy czym w praktyce najczęściej nigdy produkcja wytworzona nie jest równa produkcji sprzedanej. Analizując różnice między wielkością produkcji wytworzonej a sprzedanej wyróżnia się:
1. koszty aktywowane – występują wówczas, gdy produkcja wytworzona jest większa od produkcji sprzedanej. Koszty te występują w bilansie pod pozycją zapasy. Stają się kosztami uzyskania przychodów w następnym okresie w wyniku sprzedaży wyrobów.
2. koszty uzyskania przychodów – są to koszty, które związane są z wytworzeniem i sprzedażą wyrobów w danym okresie. Koszty te są w całości ukazywane w rachunku zysków i strat.
Chcąc doprowadzić do porównywalności wariantu porównawczego i kalkulacyjnego w wariancie porównawczym występuje pojęcie zmiany stanu produktu. Zmiana stanu produktu jest to różnica między produkcją wytworzoną, a produkcją sprzedaną. Wyróżnia się:
– zwiększenie stanu produktu, co oznacza sytuację, w której produkcja wytworzona będzie wyższa od produkcji sprzedanej, czyli ze znakiem “+” zwiększenie to będziemy wykazywać w bilansie jako koszt alternatywny, natomiast w rachunku zysków i strat ze znakiem “-“, gdyż nie jest to koszt uzyskania przychodu danego okresu,
– zmniejszenie stanu produktu oznacza sytuację, w której produkcja sprzedana wraz z zapasami z poprzedniego okresu jest wyższa niż produkcja wytworzona. Wówczas następuje zmniejszenie zapasów – czyli występuje w pozycji bilansu, natomiast następuje zwiększenie kosztów uzyskania przychodów, czyli w rachunku wyników zmniejszenie stanu produktu będziemy wykazywać ze znakiem dodatnim.
Koszt własny wytworzenia sprzedanych produktów ustala się według wzoru:
a) koszt własny = Sp wyroby gotowe + koszty rodzajowe – Sk wyroby gotowe wytworzenia produktów
b) Sp wyroby gotowe > Sk wyroby gotowe – zwiększenie stanu produktu
Sp wyroby gotowe < Sk wyroby gotowe – zmniejszenie stanu produktu
Tak więc ustalając koszt własny sprzedanych wyrobów koszty rodzajowe korygujemy o zmianę stanu produktów.
Wówczas dokonując tej korekty na działalności podstawowej pozostałe segmenty działalności tj. pozostała działalność operacyjna, działalność finansowa i nadzwyczajna są ustalane w jednakowy sposób w wariancie porównawczym jak i w wariancie kalkulacyjnym.
Wariant porównawczy
1. Przychody ze sprzedaży
2. Koszty rodzajowe
3. Zmiana stanu produktu
4. Koszt własny sprzedanych produktów (2±3)
5. Wynik na sprzedaży produktu (1-4)
6. Pozostałe przychody operacyjne
a) w tym zyski nadzwyczajne
7. Pozostałe koszty operacyjne
a) w tym straty nadzwyczajne
8. Wynik na działalności operacyjnej (5+6-7)
9. Przychód finansowy
10. Koszty finansowe
11. Wynik brutto na działalności gospodarczej (8+9-10)
12. Wynik brutto (11)
13. Podatek dochodowy
14. Wynik netto (12-13)
Segmenty:
1-4 Segment działalności podstawowej
6-7 Segment pozostałej działalności operacyjnej
5+6-7 Segment działalności operacyjnej (segment działalności podstawowej + segment pozostałej działalności operacyjnej)
9 -10 Segment działalności finansowej
Wariant kalkulacyjny
1. Przychody ze sprzedaży
2. Koszty bezpośrednie
3. Koszty wydziałowe
4. Koszty ogólnego zarządu
5. Koszty sprzedaży
6. Koszt własny sprzedanych produktów (2+3+4+5)
7. Wynik na działalności podstawowej (1-6)
8. Pozostałe przychody operacyjne
a) w tym zyski nadzwyczajne
9. Pozostałe koszty operacyjne
a) w tym straty nadzwyczajne
10. Wynik na działalności operacyjnej (7+8-9)
11. Przychód finansowy
12. Koszty finansowe
13. Wynik brutto na działalności gospodarczej (10+11-12)
14. Wynik brutto (13)
15. Podatek dochodowy
16. Wynik netto (14-15)
Segmenty:
1-6 Segment działalności podstawowej
8-9 Segment pozostałej działalności operacyjnej
7+8-9 Segment działalności operacyjnej
11-12 Segment działalności finansowej
Przychody i koszty w ujęciu segmentowym przedstawia poniższa tabela:
Źródło: Gos W., Vademecum samodzielnego księgowego, PAR, Warszawa 2008, s. 75-85.