Wykorzystanie dźwigni w zarządzaniu przedsiębiorstwem

Analizując finanse przedsiębiorstwa można wyróżnić trzy rodzaje dźwigni: dźwignię operacyjną, finansową i połączoną. Czynnikiem stałym, który warunkuje ich wystąpienie są: stałe koszty produkcji lub stałe koszty finansowe.

Zakres działania dźwigni operacyjnej, finansowej i połączonej:

1. DŹWIGNIA OPERACYJNA

Dźwignia operacyjna – relacje, które zachodzą między kosztami zmiennymi a stałymi w przedsiębiorstwie. Zwiększanie wielkości produkcji i sprzedaży, powoduje obniżkę kosztów stałych przypadających na jednostkę, a tym samym obniżkę jednostkowych kosztów całkowitych. Przy stałej cenie, wzrost sprzedaży będzie powodował więcej niż proporcjonalne przyrosty zysku operacyjnego.
Stopień dźwigni operacyjnej (DOL) – efekt dźwigni operacyjnej czyli wielkość zmiany zysku operacyjnego pod wpływem zmiany wielkości sprzedaży. Wyznaczyć go można w następujący sposób:
a) Stopień dźwigni operacyjnej w ujęciu statycznym

gdzie:
S – przychody ze sprzedaży
K_z – całkowite koszty zmienne
MB – całkowita marża brutto
EBIT – zysk operacyjny

b) Stopień dźwigni operacyjnej w ujęciu dynamicznym

Stopień dźwigni operacyjnej informuje, o ile procent zmieni się poziom zysku operacyjnego w przypadku jednoprocentowej zmiany sprzedaży przy założeniu, że pozostałe czynniki nie ulegną zmianie. Znając stopień dźwigni operacyjnej, można określić wielkość zysku operacyjnego i oblicza się go ze wzoru:

%ΔEBIT = %ΔS × DOL

Dźwignia operacyjna może mieć wpływ na wynik operacyjny:
a) dodatni,
b) ujemny.

Dodatni efekt dźwigni operacyjnej – przedsiębiorstwo zwiększa poziom sprzedaży, co powoduje znacznie większy przyrost zysku operacyjnego.
Ujemny efekt dźwigni operacyjnej – wielkość sprzedaży spada, co powoduje znacznie szybszą obniżkę zysku EBIT, a nawet doprowadzić strat finansowych.

Stopień dźwigni operacyjnej można również wyznaczyć wykorzystując do tego względny margines bezpieczeństwa działania. Wzór wtedy wygląda następująco:
– Stopień dźwigni operacyjnej

Margines bezpieczeństwa działania musi być wyznaczony za pomocą progu rentowności bez uwzględnienia kosztów finansowych.

2. DŹWIGNIA FINANSOWA

Dźwignia finansowa (DFL) – związana jest ze strukturą finansowania majątku firmy. Czynnikiem, który warunkuje jej wystąpienie są stałe koszty finansowe. Dźwignia ta działa od zysku operacyjnego do zysku netto.
Stopień dźwigni finansowej – efekt dźwigni finansowej, który polega na tym, że zmiana zysku operacyjnego, gdzie koszty finansowe są stałe, będzie powodować więcej niż proporcjonalną zmianę zysku brutto lub netto, a także wskaźnika ROE i EPS. Wyznacza się za pomocą następujących wzorów:
a) Stopień dźwigni finansowej w ujęciu statycznym

gdzie:
EBT – zysk brutto
I – stałe koszty finansowe

b) Stopień dźwigni finansowej w ujęciu dynamicznym

Stopień dźwigni finansowej informuje, o ile zmieni się zysk brutto, jeżeli zysk operacyjny zmieni się o 1%. Znajomość stopnia dźwigni finansowej, można więc z powodzeniem wykorzystywać w procesie planowania finansowego.
Stopień dźwigni finansowej zależy od poziomu zysku operacyjnego i wielkości kosztów finansowych. Gdy poziom kosztów finansowych jest bliski wartości zysku operacyjnego, stopień dźwigni finansowej będzie wysoki i odwrotnie.
Poniżej zaprezentowano wzór obliczenia wskaźnika ROE i EPS:
a) Wskaźnik rentowności kapitału własnego – ROE

b) Wskaźnik zysku netto na jedną akcję – EPS

Wskaźnik ROE informuje, ile groszy zysku netto generuje każda złotówka kapitału własnego firmy, a wskaźnik EPS informuje, ile groszy zysku netto przypada na każdą wyemitowaną przez spółkę akcję.

Efekt dźwigni finansowej nie występuje w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo nie korzysta z kapitałów obcych, a więc zysk operacyjny jest równy zyskowi brutto. Jeśli DFL ma wartość 1, to każda zmiana zysku operacyjnego spowoduje identyczną zmianę zysku brutto, netto oraz wskaźnika ROE i EPS.
Dodatni efekt dźwigni finansowej występuje w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo finansuje część kapitału własnego kapitałem obcym, a więc zwiększa poziom kosztów finansowych, co może wywołać pozytywny efekt m.in. wzrost wskaźnika ROE i EPS. Taki stan nie może trwać cały czas, gdyż pozytywny efekt dźwigni finansowej występuje tylko do momentu, w którym rentowność operacyjna kapitału całkowitego będzie wyższa od oprocentowania kapitałów obcych wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo. Przedstawia to poniższy wzór:

– Dodatni efekt dźwigni finansowej

gdzie:
r- nominalne oprocentowanie kapitału obcego

Ujemny efekt dźwigni finansowej (maczuga finansowa) występuje w sytuacji, gdy koszty finansowe mogą przewyższyć wygenerowany zysk operacyjny. Firma zanotuje wówczas stratę, a wskaźnik ROE będzie miał wartość ujemną. Warto zaznaczyć, że dodatnim efektem dźwigni finansowej zainteresowani są inwestorzy. Zwiększa on rentowność kapitału własnego i zysku netto przypadającego na jedną akcję, dzięki czemu inwestorzy mogą spodziewać się wyższej dywidendy i chętniej będą inwestować swoje pieniądze w akcje spółki. W odwrotnej sytuacji poziom wskaźników ROE i EPS ulegają obniżeniu lub nawet osiągają wartość ujemną, co powoduje że inwestorzy nie lokują swoich pieniędzy w akcje spółki, a nawet spada cena rynkowa akcji.
Graniczny poziom zysku operacyjnego (dźwigni finansowej) – poziom zysku operacyjnego, przy którym nie wystąpi efekt dźwigni finansowej, a tym samym rentowność kapitału własnego będzie identyczna. Przedstawia to wykres:

Wykres ten przedstawia zależność, jaka zachodzi między zyskiem operacyjnym, a rentownością kapitału własnego (ROE) lub zyskiem netto na jedną akcję (EPS).
Linia A pokazuje, że przedsiębiorstwo korzysta tylko z kapitału własnego, zaś linia B przedstawia sytuację, w której część kapitału własnego została zastąpiona kapitałem obcym.

Graniczny punkt zysku operacyjnego – punkt przecięcia obu prostych. Obrazuje taką wielkość zysku operacyjnego, przy której nie występuje efekt dźwigni finansowej.
Powyżej tego punktu efekt dźwigni finansowej jest dodatni to należy wybrać wariant finansowania kapitałami obcym, a poniżej jest ujemny to należy wybrać wariant finansowania bez kapitałów obcych. Przedstawiono to poniżej:

EBIT > EBIT_x – wystąpi dodatni efekt dźwigni finansowej, należy wybrać wariant finansowania z udziałem kapitałów obcych;
EBIT > EBIT_x – wystąpi ujemny efekt dźwigni finansowej, należy wybrać wariant finansowania bez kapitałów obcych;
EBIT > EBIT_x – nie wystąpi efekt dźwigni finansowej, oba warianty finansowania są równoważne.

Wartość granicznego poziomu zysku operacyjnego można wyznaczyć w bardzo prosty sposób. Przedstawia to wzór:
– Graniczny poziom zysku operacyjnego

EBIT_x = r × K_OG

gdzie:
K_OG – łączna wartość kapitału przedsiębiorstwa

Nadmierny udział kapitałów obcych w finansowaniu działalności spółki, może spowodować podniesienie ceny kredytu. Wyższe koszty finansowe mogą osłabić korzystny efekt dźwigni finansowej lub nawet zamienić go w niekorzystną maczugę finansową.
Zależność obrazującą dodatni efekt dźwigni finansowej (EBIT > EBIT_x) można przekształcić tak, że otrzymamy w ten sposób:

ROA (operacyjna) < ROE (brutto)

Dodatni efekt dźwigni finansowej, jak wynika z przekształcenia będzie występował, gdy rentowność operacyjna aktywów (ROA) będzie mniejsza od rentowności brutto kapitału własnego (ROE).
Efekt tarczy podatkowej – polega na tym, że koszty finansowe są dla firmy kosztem uzyskania przychodu. Obniżają one wartość zysku brutto, dzięki czemu niższa jest również wielkość odprowadzanego do Urzędu Skarbowego podatku dochodowego.
Zaoszczędzona w ten sposób kwota pieniędzy to inaczej kwotowy wyraz tarczy podatkowej. Wyznacza się go następująco:

kwotowy wyraz tarczy podatkowej = I x T

3. DŹWIGNIA POŁĄCZONA

Dźwignia połączona (DTL) – dźwignia operacyjna i finansowa występują w przedsiębiorstwie jednocześnie. Informuje, o ile zmieni się zysk brutto (netto) lub wskaźnik rentowności kapitału własnego w wyniku zmiany sprzedaży o 1%. Dźwignię tę wyznacza się za pomocą następujących wzorów:
a) Stopień dźwigni połączonej

DTL = DOL x DFL

b) Stopień dźwigni połączonej w ujęciu statycznym

c) Stopień dźwigni połączonej w ujęciu dynamicznym

W miejsce procentowej zmiany zysku brutto wstawić można odpowiednio procentową zmianę zysku netto, wskaźnika ROE lub wskaźnika EPS.
W sytuacji, gdy stopień dźwigni operacyjnej i finansowej jest wysoki, efekt dźwigni połączonej będzie miał ogromny wpływ na wynik finansowy przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa, które posiadają wysoki stopień dźwigni połączonej charakteryzują się bardzo wysokim ryzykiem. Niewielki poziom dźwigni połączonej świadczy natomiast o małym ryzyku i dużej stabilności przedsiębiorstwa.