1. POTRZEBY LUDZKIE A MOŻLIWOŚĆ ICH ZASPOKAJANIA
Potrzeba – stan, który odczuwa człowiek w związku z brakiem rzeczy jemu niezbędnych.
Klasyfikacja potrzeb:
a) ze względu na rodzaj
– podstawowe – występują u wszystkich ludzi, trzeba je zaspakajać w pierwszym rzędzie np. zaspokojenie głodu, snu itp.,
– wyższego rzędu – ich występowanie zależy od płci, wieku i rozumu człowieka np. potrzeba przyjaźni, miłości,
b) ze względu na czas występowania i zaspokajania
– potrzeby teraźniejsze,
– potrzeby przyszłe – pojawiają się w przyszłości albo teraz a w przyszłości je zaspokajamy,
c) ze względu na możliwości zaspokojenia
– potrzeby realne – zaspokajamy je, kiedy mamy środki i możliwości ich zaspokojenia,
– potrzeby nierealne – w najbliższym czasie ich nie zaspokajamy,
d) ze względu na sposób zaspokojenia
– potrzeby indywidualne – każdy je odczuwa i zaspokaja samodzielnie,
– potrzeby zbiorowe – zaspokajane przez specjalne organy czy instytucje np. potrzeba bezpieczeństwa.
Cechy potrzeb:
– nieograniczoność potrzeb,
– kolejność występowania i zaspokajania,
– możliwość uzupełniania się niektórych potrzeb,
– danej potrzeby nie można zaspokoić zaspokojeniem innej potrzeby (tzw. mała substytucyjność potrzeb).
Potrzeby można zaspokoić przez:
a) korzystanie z dóbr,
b) korzystanie z usług.
Dobro – rzecz materialna lub inna posiadająca wartość użytkową. Służy głównie do zaspokojenia potrzeb.
Podział dóbr:
a) dobra wolne – są wytworem natury, człowiek pozyskuje je dla swoich potrzeb np. drzewa w lesie,
b) dobra ekonomiczne – są wytwarzane przez człowieka, głównie powstają z dóbr wolnych np. papier.
Dobra ekonomiczne dzielimy na:
– konsumpcyjne – bezpośrednio zaspokajają potrzeby np. rower,
– produkcyjne – służą do wytwarzania innych dóbr.
Przy tym podziale warto zaznaczyć, że przeznaczenie decyduje czy to jest dobro konsumpcyjne czy produkcyjne.
Usługa – działalność skierowana na rzeczy lub ludzi w celu zaspokojenia potrzeb.
Rodzaje usług:
– materialne – mają jeden cel, przywrócenie dobrom wartości użytkowej lub podwyższenie tej wartości np. usługa szewska,
– niematerialne – skierowane są na człowieka np. usługa fryzjerska.
2. OGNIWA CYKLU GOSPODARCZEGO
Produkcja – działalność w wyniku, której uzyskuje się nowe dobra.
Ze względu na miejsce powstawania nowych dóbr wyróżnia się produkcję:
– przemysłową – polega na wydobywaniu dóbr wolnych i przekształcaniu ich w dobra ekonomiczne,
– budowlaną – polega na wznoszeniu nowych obiektów np. mostów,
– rolną – polega na uprawie roślin i hodowli zwierząt,
– leśną – polega na pozyskiwaniu drewna, zwierząt leśnych, owoców leśnych.
Czynniki produkcji:
– środki pracy – za pomocą czego wytwarzane są nowe dobra, są to maszyny, urządzenia itp.,
– przedmioty pracy – z czego wytwarzane są nowe dobra, są to surowce i materiału,
– praca, siła robocza – fizyczne i umysłowe umiejętności człowieka niezbędne do wykonania pracy,
– organizacja pracy – połączenie trzech wyżej wymienionych czynników oraz ich właściwy dobór.
Konsumpcja – korzystanie z dóbr dla zaspokojenia głównie własnych potrzeb.
Obrót towarowy – polega na zakupie nowych wyrobów, produktów oraz na sprzedaży ich konsumentom. Głównie zajmuje się tym handel.
3. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA ORAZ PODMIOTY GOSPODARCZE
Działalność gospodarcza – może to być działalność przemysłowa, rolna, budowlana, handlowa lub usługowa, która jest wykonywana w celach zarobkowych i na własny rachunek, czyli prowadzi ją podmiot gospodarczy.
Gospodarka rynkowa – gospodarka ta jest oparta na prawach rynku.
Rynek – to nic innego jak miejsce, gdzie dochodzi do transakcji między sprzedającym a kupującym, zapadają tutaj także ważne decyzje i warunki transakcji m.in. cena i jakość.
Z rynkiem związane są takie oto pojęcia:
a) popyt,
b) podaż.
Popyt – zapotrzebowanie na produkty, które są nabywane przez nabywców w celu ich zaspokojenia.
Czynniki kształtujące popyt:
– cena – wzrost cen powoduje obniżenie popytu i odwrotnie ceteris paribus (przy stałych dochodach),
– dochód – wzrost dochodu powoduje wzrost popytu i odwrotnie ceteris paribus (przy stałych cenach),
-marka produktu,
– reklama,
– moda,
– region kraju i warunki klimatyczne,
– sezon roku,
– wiek, płeć,
– chęć wyróżnienia się,
– tradycje,
– itp.
Podaż – ilość produktów na rynku w określonym czasie.
Czynniki kształtujące podaż:
– cena – wzrost cen powoduje wzrost podaży i odwrotnie ceteris paribus,
– dochód – wzrost dochodu powoduje obniżenie podaży i odwrotnie ceteris paribus,
– popyt – przy większym popycie powinna być większa podaż, ale nie zawsze tak jest,
– liczba dostawców.
Rodzaje rynków:
– rynek producenta (popyt większy od podaży) – występuje niedobór produktów, wzrost cen lub pogorszenie jakości sprzedawanych produktów,
– rynek konsumenta (popyt mniejszy od podaży) – występuje nadmiar produktów na rynku, tutaj sprzedawca musi zabiegać o przywileje konsumenta i wytwarzać oraz sprzedawać takie dobra, które są dobre i tanie,
– rynek zrównoważony (popyt jest równy podaży) – producent sprzedaje to co wytworzył, a nabywca kupuje produkty, który aktualnie potrzebuje.
Podmiot gospodarczy – osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej prowadząca działalność gospodarczą.
Klasyfikacja:
a) ze względu na formę własności
– podmioty należące do sektora publicznego – podmioty gospodarcze państwowe, samorządowe czy mieszane,
– podmioty należące do sektora prywatnego – podmioty gospodarcze prywatne, zagraniczne, mieszane,
b) ze względu na charakter działalności
– podmioty, które wytwarzają dobra,
– podmioty, które świadczą usługi,
c) ze względu na rodzaj prowadzonej działalności – np. przemysłowe, budowlane, rolne itp.,
d) ze względu na wielkość – małe (do 25 osób), średnie (25-250 osób), duże (powyżej 250 osób),
e) ze względu na formę organizacyjno-prawną – przedsiębiorstwa państwowe, spółki, spółdzielnie, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, inne podmioty gospodarcze np. stowarzyszenia, fundacje.
Cechy podmiotów gospodarczych:
– odrębność terytorialna – dotyczy umiejscowienia przedsiębiorstwa, czyli jeżeli przedsiębiorstwo znajduje się na jednym terenie to jest ono przedsiębiorstwem jednozakładowym, a jeżeli znajduje się na kilku obszarach to jest ono przedsiębiorstwem wielozakładowym,
– odrębność organizacyjna – podmiot gospodarczy posiada określoną strukturę oraz jest jednostką organizacyjną, a także posiada statut. Nazwa podmiotu gospodarczego jest zewnętrznym wyróżnikiem, która musi zawierać rodzaj prowadzonej działalności, formę organizacyjno-prawną oraz siedzibę,
– odrębność ekonomiczna – podmiot gospodarczy posiada majątek, który jest wniesiony przez założyciela oraz musi się sam finansować. Powinien osiągnąć zysk czyli nadwyżkę przychodów nad kosztami,
– odrębność prawna – nowo założony podmiot gospodarczy musi zostać wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Wpisu dokonuje wydział gospodarczy sądu rejonowego.
4. PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE
Przedsiębiorstwo państwowe – podmiot gospodarczy, w którym państwo jest właścicielem majątku. Działa na podstawie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Posiada osobowość prawną i podlega wpisowi do KRS.
Założycielami przedsiębiorstwa w imieniu państwa mogą być:
– rada ministrów lub konkretny minister,
– terenowe organy administracyjne np. wojewoda,
– branki państwowe.
W przedsiębiorstwie państwowym działają następujące organy:
– zarząd – jego skład to dyrektor oraz jego następcy. Dyrektor zarządza oraz kieruje przedsiębiorstwem, podejmuje ważne decyzje i reprezentuje firmę na zewnątrz,
– rada pracownicza – organ, który reprezentuje załogę, wpływa w jakimś stopniu na podejmowane przez zarząd decyzje,
– ogólne zebrania pracowników – jego skład to wszyscy pracownicy przedsiębiorstwa.
Prywatyzacja – przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w prywatny. Za przekształcenia odpowiada minister Skarbu Państwa.
Prywatyzacja następuje na wniosek:
– organu założycielskiego za zgodą dyrektora i rady pracowniczej,
– dyrektora przedsiębiorstwa za zgodą rady pracowniczej,
– rady ministrów lub samego ministra Skarbu Państwa.
Metody prywatyzacji:
– bezpośrednia – prywatyzacja przez likwidację przedsiębiorstwa państwowego. Stosuje się ją w małych lub niektórych średnich przedsiębiorstw państwowych. Likwidacja ta polega na sprzedaży przedsiębiorstwa w całości lub w części, połączeniu przedsiębiorstwa w całości lub w części z inną spółka prawa handlowego albo wydzierżawieniu przedsiębiorstwa,
– pośrednia – prywatyzacja na drodze kapitałowej. Prywatyzacja ta odnosi się do dużych i niektórych średnich przedsiębiorstw państwowych. Tutaj prywatyzacja polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę kapitałową.
Metoda pośrednia ma 2 etapy:
Etap 1: przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa czyli tzw. komercjalizacja. Zmiany jakie zachodzą:
– przerejestrowanie przedsiębiorstwa,
– odwołanie zarządu i organu samorządowego załogi,
– majątek przedsiębiorstwa staje się majątkiem spółki,
– pracownicy są automatycznie pracownikami spółki,
– powołuje się Walne Zgromadzenie, Radę Nadzorczą, Zarząd (organy typowe dla spółek kapitałowych).
Etap 2: Skarb Państwa przeznacza część udziałów lub akcji, których był właścicielem, do sprzedaży (obrotu). Z puli przeznaczonej do sprzedaży:
– max 15 % otrzymują nieodpłatnie pracownicy tego przedsiębiorstwa,
– min 10 % przeznacza na zasilenie systemu ubezpieczeń społecznych,
– max 75 % odpłatnie innym osobom.
Dopiero od tego momentu przedsiębiorstwo jest przedsiębiorstwem prywatnym.
5. PODSTAWOWE INFORMACJE O SPÓŁKACH
Spółka – umowny związek osób oraz ich kapitałów, tworzony w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
Cechy spółek:
– spółka jest umową,
– wspólnicy wnoszą do spółki gotówkę lub aport czyli wkład kapitałowy w formie rzeczowej np. ruchomości (maszyny), nieruchomości (budynki), prawa majątkowe ( licencje, patenty),
– wspólny cel działania wspólników,
– prowadzenie działalności gospodarczej jako cel działania wspólników ( wyjątkiem może być spółka cywilna).
Spółka jawna – powstaje na podstawie umowy sporządzonej na piśmie. Podlega wpisowi do KRS, nie posiada osobowości prawnej. Posiada zdolność do czynności prawnych. Wspólnicy wnoszą do spółki wkład kapitałowy w dowolnej formie i wysokości oraz własną pracę. Wniesiony kapitał przez wspólników stanowi własność spółki. Nazwa spółki musi zawierać nazwiska wszystkich wspólników lub co najmniej jednego z dodatkiem i spółka lub skrótem sp. j. Spółka ta tworzona jest w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Poza tym wspólnicy mają określone prawa i obowiązki.
Prawa wspólników:
– decydowanie w sprawach spółki,
– reprezentowanie spółki,
– udział w zyskach,
– prawo do odsetek od udziałów w wysokości 5 %, chyba że umowa wyraźnie wskazuje inną wartość.
Obowiązki wspólników:
– prowadzenie spraw spółki,
– pokrywanie zobowiązań i strat spółki,
– decydowanie o sprawach spółki.
Spółka komandytowa – spółka ta powstaje przy wniesieniu przez wspólników wkładu kapitałowego oraz własnej pracy. Powstaje na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego. Umowa ta powinna zawierać nazwę i siedzibę firmy, przedmiot działalności, czas trwania spółki, wysokość wkładów wniesionych przez wspólników (tzw. sumę komandytową – czyli odpowiedzialność każdego komandytariusza do wysokości wniesionego wkładu). Podlega wpisowi do KRS, nie posiada osobowości prawnej, ale ma zdolność do czynności prawnych. Do KRS-u wpisuje się nazwiska komandytariuszy oraz sumy komandytowe do jakich odpowiadają. Komandytariusze nie reprezentują spółki, a podział zysku jest dla nich ograniczony. Nazwa spółki powinna zawierać nazwisko przynajmniej jednego komplementariusza oraz oznaczenie spółka komandytowa lub skrót sp. k.
W spółce komandytowej są dwa rodzaje wspólników:
– komplementariusz – ponosi pełną odpowiedzialność,
– komandytariusz – mają ograniczoną odpowiedzialność.
Spółkę tę może utworzyć przynajmniej jeden komplementariusz i przynajmniej jeden komandytariusz.
Spółka komandytowa akcyjna – nowa forma prowadzenia działalności gospodarcze. W zasadzie nie różni się niczym specjalnym od spółki komandytowej, ale tutaj wspólnik który ma ograniczoną odpowiedzialność jest akcjonariuszem. Spółkę tę może utworzyć co najmniej jeden komplementariusz i co najmniej jeden akcjonariusz. Spółka może zwiększać swój kapitał poprzez emisję i sprzedaż akcji.
Spółka partnerska – spółkę partnerską mogą prowadzić przedstawiciele wolnych zawodów np. lekarze, adwokaci, księgowi, notariusze, biegli rewidenci. Spóła ta jest spółką osobową utworzoną przez wspólników (partnerów). Wspólnicy (partnerzy) są osobami fizycznymi, które wykonują i reprezentują wolny zawód. Spółka powstaje na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego i podlega wpisowi do KRS. Każdy wspólnik (partner) odpowiada tylko za własne błędy, a nie za błędy innego wspólnika (partnera). Natomiast wszyscy wspólnicy (partnerzy) odpowiadają osobiście i solidarnie całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki np. zakup nieruchomości. Każdy wspólnik (partner) może reprezentować spółkę samodzielnie. Zarządzaniem spółki mogą zajmować się wszyscy wspólnicy (partnerzy), ale przez powołany zarząd.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – są formą organizowania małych i średnich przedsiębiorstw. Kapitał zakładowy wynosi minimum 5 tys. zł. Kapitał ten jest dzielony na udziały, gdzie minimalna wartość wynosi 50 zł. Wspólnicy mogą wnieść jeden lub więcej udziałów. Spółka powstaje na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego. Podlega wpisowi do KRS i posiada osobowość prawną.
W spółce tej działają następujące organy zarządzające:
– Zgromadzenie Wspólników – prawo do udziały mają wszyscy wspólnicy spółki. Zgromadzenie może być zwyczajne, które odbywa się raz w roku albo nadzwyczajne, które może być zwołane w każdej chwili. Organ ten może: uchwalać statut i zmieniać statut, zatwierdzać bilans, dokonywać podziału zysku, ustalać jaka część zysku będzie przeznaczona na dywidendy dla wspólników, decydować o likwidacji spółki lub połączeniu spółki z inną, przyjmować i zatwierdzać sprawozdanie z działalności zarządu, powoływać i odwoływać pozostałe organy w spółce,
– Rada Nadzorcza bądź Komisja Rewizyjna – powoływana jest w tych spółkach, gdzie wspólników jest więcej niż 25 i kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 tys. zł. Jest to organ nadzorujący pracę zarządu. Do głównych zadań należy kontrola uchwał Zgromadzenia Wspólników oraz badanie bilansu i rachunku zysków i strat. Ponadto powołuje i odwołuje zarząd spółki, jeżeli nie robi tego Zgromadzenie Wspólników,
– Zarząd – powoływany przez Zgromadzenie Wspólników lub przez Radę Nadzorczą. Minimalny skład to 1 osoba. Główne zadania: podejmuje decyzje w bieżącej działalności, wykonuje uchwały Zgromadzenia Wspólników, reprezentuje spółkę na zewnątrz, składa sprawozdanie z działalności zarządu przed Zgromadzeniem Wspólników i Radą Nadzorczą.
Spółka akcyjna – jest formą organizowania dużych przedsiębiorstw w drodze emisji i sprzedaży akcji. Kapitał zakładowy wnosi minimum 100 tys. zł, a wartość nominalna jednej akcji wynosi 1 grosz. Taką spółkę powinny założyć co najmniej 3 osoby, ale może ją założyć jedna osoba, pod warunkiem że wniesie całość kapitału zakładowego. Spółka powstaje na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego. Podlega wpisowi do KRS i posiada osobowość prawną. Nazwa tutaj może być dowolna z dodatkiem spółka akcyjna lub skrótem s.a.
W spółce tej powołuje się następujące organy:
– Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy – może być zwyczajne lub nadzwyczajne. Prawo do udziału mają wszyscy posiadacze akcji w spółce, zarówno imiennych jak i na okaziciela. Zadania mają takie same jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Decyzje tutaj zapadają większością głosów, z tym że ci akcjonariusze co posiadają akcje zwykłe mają tyle głosów ile akcji, a ci którzy mają akcje uprzywilejowane posiadają dwa razy więcej głosów niż akcji. Jeżeli akcje uprzywilejowane posiada Skarb Państwa to głosów ma dokładnie 5,
– Rada Nadzorcza – powoływana jest obowiązkowo. Zadania te same jak w spółce z o.o.,
– Zarząd – jest organem wieloosobowym, powoływanym maksymalnie na 5 lat. Kompetencje te same jak w spółce z o.o.
Spółka cywilna – powstaje głównie na podstawie pisemnej umowy. Wniesiony kapitał przez wspólników nie jest własnością spółki tylko wspólników. Spółka ta nie musi prowadzić działalności zarobkowej czy działalności gospodarczej. Może być zawarta na wykonanie określonego zadania wspólników. Spółka musi być wpisana do KRS, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą. Przekształcenie spółki w inną jest możliwe, jednak decyzja zależy od fakultatywnej woli wspólników. Spółka ta nie posiada osobowości prawnej oraz zdolności do czynności prawnych. W sprawach spornych do sądu można powołać nawet wszystkich wspólników, ale nie spółkę jako taką. Nazwa spółki musi zawierać nazwiska co najmniej jednego ze wspólników z dodatkiem spółka cywilna lub skrótem s.c.