1. ANALIZA EKONOMICZNA
Analiza ekonomiczna – zespół metod i czynności badawczych w celu oceny stanu ekonomicznego przedsiębiorstwa.
Cechy analizy ekonomicznej:
a) operatywność – badania analityczne powinny być przeprowadzone w takim czasie, aby wnioski z nich wynikające mogły stanowić podstawę do podejmowania decyzji,
b) konkretność – wyniki analizy ekonomicznej powinny odpowiednio skonkretyzować wnioski,
c) elastyczność – metody badawcze powinny być dostosowane do warunków i potrzeb,
d) dynamiczność – analiza ekonomiczna powinna ujmować zmianę zjawisk w czasie.
Podział analizy ekonomicznej:
a) ze względu na przedmiot badań:
– analiza finansowa – ocena stanu finansowego przedsiębiorstwa, przychodów ze sprzedaży i kosztów ich uzyskania, wyniku finansowego, rozliczenia z kontrahentami oraz inne zagadnienia finansowe. Analiza ta pozwala ocenić czy zysk został osiągnięty przez racjonalne gospodarowanie,
– analiza gospodarcza (techniczno-ekonomiczna) – przedmiotem tej analizy jest poziom i kierunki sprzedaży, ocena rynku, wytworzenie produktów i świadczenie usług, sprzedaż towarów, gospodarowanie majątkiem przedsiębiorstwa, wielkość zatrudnienia i wynagrodzeń itp.,
b) ze względu na czas badań:
– analiza wstępna – ocenia efektywność i określa czy zamierzona działalność doprowadzi do osiągnięcia korzyści i rezultatów,- analiza przejściowa – ocenia i bada dotychczasową działalność gospodarczą oraz jej stan finansowy,
c) ze względu na częstotliwość badań:
– analiza doraźna – służy bieżącym potrzebom zarządzania jednostką gospodarczą,
– analiza okresowa – sporządzana systematycznie i bada najważniejsze odcinki działalności gospodarczej przedsiębiorstwa,
d) ze względu na zakres badań:
– analiza odcinkowa – obejmuje badanie oddzielnych zjawisk dotyczących działalności gospodarczej lub finansów organizacji gospodarczej,
– analiza kompleksowa – obejmuje całą działalność przedsiębiorstwa i polega na analizie działalności gospodarczej i finansowej przedsiębiorstwa.
Metody w analizie ekonomicznej:
a) metoda porównań,
b) metoda kolejnych podstawień.
Metoda porównań w analizie ekonomicznej – stosowana w celu dokonania ogólnej ocen badanego zjawiska. Umożliwia dokonywanie oceny zjawisk tego samego typu oraz zjawisk współzależnych. Polega na porównaniu wielkości zjawiska badanego z przyjętą podstawą porównania, którą mogą być:
– założenia planowe – np. porównanie rzeczywistej sprzedaży z planowaną na ten okres,
– dane z okresów ubiegłych – np. porównanie rzeczywistej sprzedaży ponoszonej w roku bieżącym ze sprzedażą ponoszoną w roku ubiegłym,
– wskaźniki i normy – np. porównanie rzeczywistego jednostkowego zużycia materiałów z normą zużycia lub rzeczywistego czasu wykonania wyrobu z normą czasu,
– dane z innych przedsiębiorstw – np. porównanie wielkości sprzedaży przedsiębiorstwa X ze sprzedażą przedsiębiorstwa Y.
Wynikiem tego porównania są odchylenia czyli różnice między wielkością badaną a wielkością podstawową.
Wyróżniamy następujące rodzaje odchyleń:
– bezwzględne – są różnicą w zjawiskach tego samego typu i efektem porównania zjawiska badanego z podstawowym,
– względne – są różnicą w zjawiskach współzależnych i wynikają z porównania zjawiska badanego ze skorygowaną podstawą porównania o zmianę zjawiska wiodącego.
Skorygowana podstawa porównania informuje jaki maksymalny poziom w danych warunkach może przyjąć zjawisko badane.Odchylenia przyjmują dwa znaki:
a) plus – wielkość badana jest większa od podstawowej,
b) minus – wielkość badana jest mniejsza od podstawowej.
Metoda kolejnych podstawień w analizie ekonomicznej – stosuje się ją wtedy, gdy na badane zjawisko wpływa więcej niż jeden czynnik. Pozwala na dokonanie szczegółowej oceny zjawiska badanego, ponieważ umożliwia ustalenie kolejnego wpływu czynników kształtujących zjawisko badane.
Przykładowy schemat obliczeń:
Teraz można ustalić jak zmiana poszczególnych czynników wpłynęła na odchylenie w zjawisku badanym.
A = a1-0 x b0 x c0
A – oznacza wpływ zmiany czynnika pierwszego (a) czyli wielkości produkcji na odchylenie w zjawisku badanym (D) czyli w kosztach materiałowych przy założeniu, że czynnik drugi (b) zużycie jednostkowe oraz trzeci (c) cena nie zmieniły się.
B = a1 x b1-0 x c0
B – oznacza wpływ zmiany czynnika drugiego (b) czyli zużycia jednostkowego na odchylenie w zjawisku badanym (D) czyli w kosztach materiałowych przy uwzględnieniu wpływu czynnika pierwszego (a) wielkości produkcji oraz przy założeniu, że czynnik trzeci (c) cena nie zmienił się.
C = a1 x b1 x c1-0
C – oznacza wpływ zmiany czynnika trzeciego (c) czyli ceny na odchylenie w zjawisku badanym (D) czyli w kosztach materiałowych po uwzględnieniu wpływu czynnika pierwszego (a) wielkości produkcji oraz drugiego (b) zużycia jednostkowego.
Czynnik, którego wpływa na zjawisko badane ustalamy przyjmuje się zawsze na poziomie jego odchylenia. Te, które są przed nim na poziomie ich rzeczywistego kształtowania się, a te które są za nim na poziomie ich podstawy.
A + B + C = D1-0
Wady tej metody:
– trudność w ustaleniu w wartości liczbowej wszystkich czynników, od których badane zjawisko zależy,
– zmiana kolejności ujęcia tych czynników spowoduje, że uzyskane wyniki będą różne.
2. ANALIZA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Analiza wielkości produkcji i sprzedaży – polega na ustaleniu stopnia wykonania zadań przedsiębiorstwa przez badanie odchyleń produkcji i sprzedaży, dynamiki tych zjawisk oraz wpływu poszczególnych czynników na wartość produkcji i sprzedaży.
Analiza struktury asortymentowej produkcji i sprzedaży – analiza ta ma na celu ustalenie czy i w jakim stopniu przedsiębiorstwo dostosowało swoją działalność do potrzeb rynku. Oblicza się tutaj wskaźniki struktury produkcji i sprzedaży i porównuje się je z przyjętą podstawą.
Analiza jakości produkcji i sprzedaży – analiza ta ma na celu:
a) ocenę jakości produkcji,
b) ustalenie przyczyn zmiany jakości,
c) ustalenie skutków zmiany jakości.
Do oceny jakości wykorzystuje się wskaźnik gatunkowości i wyróżnia się tutaj:
a) wskaźnik gatunkowości ilościowy – stosunek produkcji przeliczonej według gatunków do ogólnej sumy produkcji. Do przeliczenia wykorzystuje się odpowiadające numerowi gatunku.
Wgi = (PiI * 1 + PiII * 2 + PiIII * 3) / ∑Pi
Optymalny wskaźnik gatunkowości wynosi 1. Im gorsza jakość tym szybciej wskaźnik rośnie w górę od jedności. W czasie wskaźnik ten powinien obniżać się do jedności.
b) wskaźnik gatunkowości wartościowy – stosunek rzeczywistej wartości produkcji do wartości jaką mogłoby osiągnąć przedsiębiorstwo, gdyby wytwarzało wyłącznie wyrobu I gatunku.
Wgw = (PiI * cI + PiII * cII + PiIII * cIII) / ∑Pi * cI
Optymalny wskaźnik wynosi 1. Im gorsza jakość tym wskaźnik jest mniejszy od jedności. W czasie wskaźnik ten powinien odbiegać od jedności.
Wskaźnik ten wykorzystuje się dodatkowo do obliczenia średniej ceny zbytu zróżnicowanych jakościowo wyrobów.
średnia cena = cI * Wgw
3. ANALIZA ŚRODKÓW PRACY
Analiza wykorzystania środków pracy – analiza ta polega na obliczeniu i ocenie wskaźników charakteryzujących poziom wykorzystania środków trwałych, głównie maszyn i urządzeń.
Do analizy tej wykorzystuje się następujące wskaźniki:
a) wskaźnik wyposażenia technicznego przedsiębiorstwa – stosunek wartości brutto środków trwałych do liczby pracowników
Wwt = Wp / Z
Wp – wartość początkowa (brutto) środków trwałych
Z – liczba pracowników
Im większa wartość tego wskaźnika tym lepiej, tym wyższe są możliwości techniczne przedsiębiorstwa.
b) wskaźnik umorzenia środków trwałych – stosunek (relatywny lub procentowy) sumy umorzenia do wartości brutto środków trwałych.
Wu = U / Wp lub Wu = (U * 100%) / Wp
Wysoki poziom umorzenia świadczy o przestarzałości środków trwałych, co przekłada się na poziom ich zużycia.
c) wskaźnik wykorzystania nominalnego czasu pracy maszyn i urządzeń – stosunek procentowy czasu efektywnego do nominalnego.
Wtn = (Te * 100%) / Tn , Te = Tn – Tnp
Tn – czas nominalny czyli możliwy do przepracowania
Te – czas efektywny czyli rzeczywiście przepracowany w danym okresie, jest zazwyczaj niższy od nominalnego z uwagi na czas nieprzepracowany (z powodu np. awarii maszyn).
Wskaźnik ten powinien rosnąc do 100 %, co świadczy o poprawie efektywności wykorzystania maszyn i urządzeń (wydłuża się czas ich pracy).
4. ANALIZA MATERIAŁÓW
Analiza ta polega na badaniu:
a) zużycia materiałów w ujęciu całkowitym i na jednostkę wyrobu przez obliczenie odchyleń i dynamiki zużycia oraz ustaleniu wpływu zużycia materiałów na wartość zużytych materiałów.
Zu = Pi * Nz
b) zapasów materiałowych pod kątem ich struktury w podziale na prawidłowe i nieprawidłowe, poziomu i dynamiki przez obliczenie odchyleń wskazujących na korzystne lub nie zmiany w zapasach i ich relacji do zużycia materiałów.
5. ANALIZA ZATRUDNIENIA I PŁAC
Analiza ta polega na:
a) badaniu stanu i struktury zatrudnienia, badaniu kwalifikacji pracowników, wydajności pracy o wykorzystania czasu pracy.
Wtn = (Te * 100%) / Tn
W = E / Z lub W = E / T
W – wydajność
b) badaniu wysokości funduszu wynagrodzeń, średniej płacy oraz związku między wynagrodzeniami a wydajnością pracy. W tym przypadku oblicza się wskaźnik opłacania wydajności pracy, który jest stosunkiem przyrostu średniej płacy do przyrostu wydajności pracy.
Wow = Δśrednia płaca / ΔW
Wskaźnik powinien być mniejszy od jedności. Wzrost płac powinien mieć zawsze pokrycie we wzroście wydajności pracy.
6. ANALIZA FINANSOWA
Analiza przychodów – polega na badaniu wysokości przychodów, struktury przychodów w podziale na przychody ze sprzedaży, pozostałe przychody operacyjne i finansowe, dynamiki przychodów, a w przypadku przychodu ze sprzedaży wpływu poszczególnych czynników.
Analiza kosztów – polega na badaniu wysokości poniesionych kosztów zarówno w ujęciu całkowitym jak i na jednostkę wyrobu, dynamiki kosztów, struktury kosztów zarówno w odniesieniu do poszczególnych przychodów jak i do kosztów w układzie rodzajowym.
Analiza wyniku finansowego:
Z = P – K
Z = S – zj
Z – zysk
P – przychody
K – koszty całkowite
S – sprzedaż
zj – zysk jednostkowy
W przypadku badania wpływu zmiany kosztu jednostkowego na osiągnięty zysk należy pamiętać, aby odchylenie w kosztach jednostkowych przyjąć ze znakiem przeciwnym, ponieważ wzrost kosztu jednostkowego ujemnie wpływa na zysk, a ich obniżka wpływa dodatnio.
W analizie tej bada się wysokość zysku, dynamikę zysku oraz wpływ poszczególnych czynników na zysk czyli ilość sprzedaży i zysku jednostkowego, ale w rozbiciu na różnicę między ceną zbytu a jednostkowym kosztem własnym.
Analiza rentowności – do oceny rentowności wykorzystuje się wskaźniki charakteryzujące to zjawisko porównując je w czasie. np. wskaźnik rentowności pracy będący stosunkiem procentowym osiągniętego zysku do ilości zatrudnionych pracowników (ile zysku przypada na 1 pracownika).
Analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa– oblicza się tutaj wskaźniki, które charakteryzują sytuację finansową firmy, zalicza się do nich:
a) wskaźniki płynności:
– wskaźnik płynności III stopnia – stosunek wartości majątku obrotowego do zobowiązań bieżących,
WpłIII = M.O / Z.B.
– wskaźnik płynności II stopnia – stosunek wartości płynnych aktywów obrotowych do zobowiązań bieżących,
WpłII = (M.O. – Zapasy) / Z.B.
– wskaźnik płynności I stopnia – stosunek wartości środków pieniężnych do zobowiązań bieżących,
WpłI = Śr. pieniężne / Z.B.
Im niższa wartość wskaźników tym większe trudności finansowe w spłacie zobowiązań. Z kolei zbyt wysoka wartość jest niekorzystna, gdyż świadczy o złym gospodarowaniu środkami obrotowymi.
b) wskaźnik zadłużenia kapitałowego – stosunek procentowy kapitału obcego do własnego. Im mniejszy tym lepiej, a w czasie malejący.
Wzk = (K.O. * 100%) / K.W.
c) wskaźnik finansowania majątku trwałego – stosunek procentowy kapitału własnego do majątku trwałego. Kapitał własny powinien przynajmniej pokrywać majątek trwały.
Wfm = (K.W * 100%) / M.T.
d) wskaźniki obrotu należnościami czyli rotacja w razach i w dniach
Wrr = O / Npc
O – wartość sprzedaży
Npc – przeciętny stan należności
Informuje o tym, ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo odzyskała swoje należności. Powinien być jak najwyższy, a w czasie rosnący.
Wrd = (Npc * T) / O
Określa jak dług trwa okres ściągania należności. Okres ten powinien być jak najkrótszy, a w czasie malejący.
Skrócenie czasu ściągania należności wpłynie na przyspieszenie rotacji majątku obrotowego.
e) wskaźnik obrotu zobowiązaniami czyli rotacja w razach i w dniach
Oblicza się takie same wskaźniki jak w rotacji należnościami, z tym że wskaźnik rotacji w dniach czyli długość okresu spłaty zobowiązań powinien być jak najwyższy. Im wyższy tym dłuższy okres spłaty, co zmniejsza potrzeby kapitałowe przedsiębiorstwa, ale z drugiej strony może świadczyć o trudnościach w spłacie zobowiązań.
f) wskaźniki oceniające rotację zapasów, który się najdłużej upłynnia.
Wrr = O / Zpc , Wrr = T / Wrd
Wrd = (Zpc * T) / O , Wrd = Wrr / T
Zpc – zapas przeciętny
g) wskaźnik cash flow – stosunek sumy zysku netto, amortyzacji i innych przychodów gotówkowych do osiągniętej sprzedaży przez przedsiębiorstwo.
Wcf = (Zn + A + Ipg) / O
Zn – zysk netto
A – amortyzacja
Ipg – inne przychody gotówkowe
Im wyższy tym lepiej, a w czasie rosnący.